19 ธุรกิจเสียประโยชน์จาก COVID-19

แนวโน้ม ของไวรัสโควิด-19 จะรุนแรงขนาดไหน หากเปรียบเทียบกับ SARS ที่เคยเกิดขึ้นเมื่อปี 2546 กว่าจะควบคุมได้ ใช้เวลา 9 เดือน มีคนติดเชื้อ 8,422 ราย เสียชีวิต 916 ราย และสร้างความเสียหายต่อเศรษฐกิจโลกคิดเป็นมูลค่า 3.3 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐฯ

สำหรับการแพร่ระบาดของ โควิด19 นี้เริ่มจากที่ประเทศจีน ซึ่งได้ชื่อว่าเป็นผู้นำทางเศรษฐกิจเบอร์สองของโลก และมีจำนวนประชากรมากที่สุดอันดับสองของโลก ทำให้การบริโภคชะลอตัวอย่างแรง กระทบกับความเชื่อมั่นต่อภาคธุรกิจ ทำให้นักลงทุนไม่กล้าลงทุนเพิ่ม ทำให้เศรษฐกิจโลกชะลอตัวอย่างแรง

ทั้งนี้นักวิเคราะห์คาดการณ์ว่า มูลค่าความเสียหายใน1 เดือน มากกว่า 3 แสนล้านหยวน หรือมากกว่า 5 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐฯ หากเกิดการแพร่ระบาดมากกว่า 3 เดือน มูลค่าความเสียหายอาจมากถึง 1.5 แสนล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ยังไม่นับรวมผลกระทบที่เกิดจากประเทศอื่นๆ รอบโลกที่ตอนนี้เศรษฐกิจพังกันระนาวโดย  www.ThaiSMEsCenter.com ได้รวบรวมให้ดูเป็นตัวอย่างว่าสถานการณ์ครั้งนี้มีธุรกิจไหนที่เสียผลประโชน์บ้าง

1. ธุรกิจโรงแรมและรีสอร์ท

แนวโน้ม

ภาพจาก bit.ly/2J0EQ1F

คาดการณ์จากสมาคมโรงแรมไทยว่าโควิด19 จะกระทบรุนแรงช่วง เมษายน – มิถุนายน 2563 ซึ่งปัจจุบันสมาคมมีสมาชิกอยู่กว่า 880 โรงแรม โดยเป็นโรงแรมที่มีขนาดใหญ่มากกว่า 250 ห้องพักขึ้นไปมีจำนวน 480 โรงแรม ซึ่งปัญหาจากการระบาดของ ไวรัสโควิด-19 ถือว่ามีผลกระทบต่อธุรกิจโรงแรม ซึ่งเชื่อว่าผลกระทบจะรุนแรงในช่วงเดือนเมษายน ถึง เดือนมิถุนายน 2563 โดยทำให้ยอดจองห้องพัก และรายได้หายไปจำนวนมาก รวมถึงบางแห่งอาจถึงขั้นต้องปิดกิจการกันเลยทีเดียว

2. ธุรกิจแฟชั่น-งานอีเว้นท์

30

ภาพจาก bit.ly/33vKsum

หากเป็นสถานการณ์ปกติงานอีเว้นท์ช่วงนี้จะคึกคักมากแต่จากสถานการณ์ที่เกิดขึ้นทำให้ประเมินว่าภาพรวมตลาดธุรกิจรับจัดงานอีเวนท์ในปีนี้จะติดลบไม่ต่ำกว่า 5% จากมูลค่าตลาด 13,000-14,000 ล้านบาท โดยมีอีเวนท์ถูกเลื่อนออกไปอัดกันจัดในช่วงปลายปี ทำให้ตารางการจัดงานค่อนข้างแน่น อาจทำให้ที่สุดแล้วมีบางงานจะต้องยกเลิก เพราะขาดสถานที่จัดงาน จนถึงตอนนี้งานอีเว้นท์ และงานแสดงสินค้าต่างๆ ถูกเลื่อนออกไปเกือบจะ 100% รวมกับการประกาศไม่ให้มีการจัดงานซึ่งมีการชุมนุมเกินกว่า 50 คนยิ่งตอกย้ำผลกระทบที่ชัดเจนยิ่งขึ้น

3. ธุรกิจการท่องเที่ยว

29

ภาพจาก bit.ly/2QzjrRv

การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.)ประเมินสถานการณ์ขั้นเลวร้ายของการแพร่ระบาดไวรัสโควิด ที่จะกระทบอุตสาหกรรมท่องเที่ยวในช่วง 6 เดือน โดยคาดว่าจะมีนักท่องเที่ยวหดหาย 10 ล้านคนรายได้หดเหลือ 1.5 ล้านล้านบาท แจง 2 เดือนแรกของปี นักท่องเที่ยวต่างชาติลดลงทุกตลาด ชี้ตลาดจีนหนักสุดหด 81% ขณะที่ยอดจองตั๋วเครื่องบิน 3 เดือนข้างหน้ายังลดลงต่อเนื่อง ประมาณการตัวเลขว่าน่าจะทำให้จำนวนนักท่องเที่ยวต่างชาติตลอดปีลดลงเหลือเพียง 30 ล้านคน หรือติดลบ 24% จาก 39.8 ล้านคนในปีก่อน และมีรายได้ราว 1.5-1.6 ล้านล้านบาท หรือหายไปประมาณ 4 แสนล้านบาท

4. ธุรกิจค้าปลีก/ห้างสรรพสินค้า

28

ภาพจาก bit.ly/2Qy5Idt

ห้างสรรพสินค้าและคอมมูนิตี้มอลล์หลายแห่งก็ได้รับผลจากโควิด-19นี้ และต้องมีมาตรการเยียวยาผู้เช่าพื้นที่ด้วยการลดค่าเช่าบางแห่งสูงถึง 50% พร้อมกับต้องงัดแคมเปญฉุกเฉินในการรับมือกับภาวะทุนหายกำไรหดในครั้งนี้ อย่างไรก็ดีคาดการณ์ว่าภาพรวมธุรกิจค้าปลีกตลอดปี 2563 จะหดตัวราว 0.8% คิดเป็นเงินประมาณ 150,000 ล้านบาท แต่หากสถานการณ์ยังรุนแรงขึ้นอาจทำให้ธุรกิจค้าปลีกหดตัวถึง 2.2% หรือคิดเป็นเงินที่จะหายไปราว 200,000 ล้านบาท

5. ร้านค้าร้านอาหาร

ศูนย์วิจัยกสิกรไทย เผยข้อมูล ธุรกิจร้านอาหารหนึ่งในภาคบริการที่คาดว่าจะได้รับผลกระทบอย่างมากจากการแพร่ระบาดของไวรัส Covid-19 ซึ่งไม่เพียงแต่ชะลอการเดินทางของชาวต่างชาติที่จะเข้ามาในประเทศไทย แต่ยังทำให้ผู้บริโภคชาวไทยหลีกเลี่ยงการเดินทางท่องเที่ยวรวมถึงออกไปทานอาหารในสถานที่ที่มีคนพลุกพล่าน และได้ประมาณการรายได้ของธุรกิจร้านอาหารในปี 2563 ลงเหลือ 4.02 – 4.12 แสนล้านบาท จากคาดการณ์เดิม ณ ต้นปี 2563 มูลค่า 4.39 แสนล้านบาท หรือลดลง 2.65 – 3.65 หมื่นล้านบาท

6. สถานบันเทิง/ผับบาร์

27

ภาพจาก bit.ly/2Ww2ZVK

จากประกาศล่าสุดที่ประกาศให้มีการปิดผับบาร์ สถานบันเทิง โรงมหรสพ ต่างๆเป็นเวลา 14 วันเริ่มแต่ 14-31 มีนาคม 2563 จากเดิมที่สถานบันเทิง ผับบาร์ ก็มีรายได้ลดน้อยลงเป็นทุนเดิม เมื่อมีประกาศชัดเจนเช่นนี้ยิ่งเหมือนเคราะห์ซ้ำกรรมซัด แต่ก็เพื่อลดการแพร่กระจายของโควิด 19 งานนี้ก็คงแต่ต้องทำใจ และต้องทำตามเท่านั้น ซึ่งก็ไม่ใช่แค่ในเขตกรุงเทพฯและปริมณฑลเพียงอย่างเดียว ในหลายจังหวัดที่เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางผู้ว่าราชการในแต่ละจังหวัดก็มีประกาศปิดผับ บาร์ สถานบันเทิง ทั้งนี้เพื่อให้การควบคุมการแพร่ระบาดนั้นได้ผลมากขึ้น

7. สถาบันกวดวิชา

33

จากประกาศของศูนย์บริหารสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโควิด 19 ที่ประกาศให้ปิดผับบาร์ สถานบันเทิง โรงมหรสพ รวมถึงโรงเรียน มหาวิทยาลัย และสถาบันกวดวิชาต่างๆ หากเป็นสถานการณ์ปกติช่วงเวลาปิดภาคเรียนนี้สถาบันกวดวิชาจะมีรายได้คึกคักมาก ประมาณการว่าจะมี 34,565 สถานศึกษาที่ต้องปิดชั่วคราว หรือนับเฉพาะแค่สถาบันกวดวิชาในพื้นที่กรุงเทพก็มีกว่า 1,116 แห่ง สถาบันกวดวิชาทั่วประเทศกว่า 1,796 แห่ง รวมทั้งสิ้นจำนวน 2,912 แห่ง ซึ่งเมื่อปี 2561 มีมูลค่าการตลาดกว่า 8,000-10,000 ล้านบาท

8. ธุรกิจการบิน

26

ภาพจาก bit.ly/2QygLmZ

ตามที่ได้รับทราบข่าวสารว่าธุรกิจการบินได้รับผลกระทบเต็มๆ ถึงขนาดที่ต้องงัดมาตรการฉุกเฉินมารับมือเช่นบางสายการบินประกาศปรับลดเงินเดือนของฝ่ายบริการลงกว่า 15-25% และปรับลดค่าพาหนะลง 20-30% ยังไม่รวมการเลิกจ้างนักบินและพนักงานหรือบางส่วนก็ประกาศให้ลาหยุดงานได้โดยไม่รับเงินเดือน

โดยสมาคมขนส่งทางอากาศระหว่างประเทศ (ไออาต้า) เตือนว่า ธุรกิจการบินทั่วโลกอาจได้รับผลกระทบจากสถานการณ์โรคโควิด-19 ระบาด คิดเป็นความเสียหายถึง 63,000-113,000 ล้านดอลลาร์ จากการสูญเสียรายได้เพราะผู้คนยกเลิกเที่ยวบินและไม่เดินทาง มูลค่าการสูญเสียอาจจะสูงกว่า 29,000 ล้านดอลลาร์

9. ธุรกิจด้านกีฬา

25

ภาพจาก bit.ly/2J0IBEj

จากทีแรกที่ดูจะไม่มีผลกระทบต่อวงการกีฬามากนักต่อการแพร่ระบาดของโควิด 19 แต่สุดท้ายธุรกิจด้านกีฬาก็หนีไม่พ้นโควิด19 และดูจะรุนแรงมากซะด้วย เริ่มตั้งแต่ประเทศอิตาลีที่ตอนนี้มียอดผู้ติดเชื้อและเสียชีวิตจำนวนมาก และต้องประกาศงดแข่งฟุตบอลลีกในประเทศ รวมไปถึงฟุตบอลลีกในเยอรมันนี อังกฤษ ฝรั่งเศส สเปน ที่ต้องงดแข่งขันชั่วคราว สร้างความเสียหายต่อสโมสรต่างๆ เป็นอย่างมาก ในประเทศไทยก็แย่ไม่แพ้กันตั้งแต่มีข่าวการแพร่เชื้อโควิด 19 ในสนามมวยทำให้มีคำสั่งปิดทั้งสนามมวย สนามม้า สนามไก่ชน ซึ่งยังไม่อาจประเมินมูลค่าความเสียหายในเบื้องต้นได้

10. วงการบันเทิง

24

ภาพจาก bit.ly/2QvfYDk

บรรดานักแสดง ดารา พริตตี้ ผู้จัดละคร ตอนนี้ก็หนักหนาสาหัสไม่แพ้กัน ด้วยการเลื่อนงานอีเว้นท์ต่างๆ ส่งผลกระทบโดยตรงต่อบรรดานักแสดงต่างๆ ที่งานหดหาย รายได้ที่เคยมีก็ลดฮวบๆ งานถูกยกเลิกหรือเลื่อนแบบไม่มีกำหนด ดาราบางคนถึงกับออกมาบ่นโอดโอยกับสถานการณ์ที่เกิดขึ้นนี้ รวมถึงบรรดานักร้องที่ตอนนี้ก็รายได้หดหายจากการยกเลิกคอนเสิร์ตต่างๆ แถมยังมีการปิด ผับ บาร์ ก็ยิ่งทำให้ช่องทางสร้างรายได้หดหายมากยิ่งกว่าเดิม

11. ธุรกิจยานยนต์

ยกตัวอย่างบริษัท Tesla ต้องปิดทำการชั่วคราว เนื่องจากโรงงานในเซี่ยงไฮ้ ซึ่งเลื่อนกำหนดของการผลิต เทสล่าโมเดล 3 (Tesla Model 3) ออกไปโดยไร้กำหนดหรือบริษัท Apple ที่จะต้องปิดชั่วคราวสำหรับร้าน Apple Store ที่เปิดอยู่ในประเทศจีนในภูมิภาคต่างๆ ซึ่งส่งผลให้ยอดขายหายไปมากกว่า 1 ล้านเครื่อง โดยต้องไม่ลืมว่าเมืองอู่ฮั่นเป็นศูนย์กลางการผลิตสินค้าอิเล็กทรอนิกส์และยานยนต์ เป็นศูนย์กลางการค้าการขนส่งของจีน ทั้งรถไฟและสนามบินที่เชื่อมต่อกับสายการบินหลักของโลก จึงไม่น่าแปลกใจที่วิกฤตินี้จะส่งผลกระทบค่อนข้างรุนแรง

12. ธุรกิจการลงทุน/ตลาดหุ้น

23

ภาพจาก bit.ly/2x7D3oR

จากที่คาดการณ์ว่าปี 2020 จะเป็นปีแห่งการลงทุน แต่จากการแพร่กระบาดของโควิด 19 ดัชนีหุ้นไทยที่เคยประเมินว่าจะอยู่ในโซนราว 1500-1530 แต่พอมาถึง ณ เวลานี้ กลางเดือนมีนาคม 2563 เพียงแค่เดือนเดียวเท่านั้น ดัชนีหุ้นไทย (SET Index) ก็ร่วงหล่นตุ้บมาอยู่ที่ราวๆ 1000 และบางวันหลุดกรอบไปที่ 900 ด้วยซ้ำ

และสถานการณ์หนักหน่วงสุดก็เกิดเมื่อ 12-13 มีนาคมที่ผ่านมา เมื่อ ตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย (ตลท.) ประกาศหยุดทำการซื้อ/ขายเป็นการชั่วคราว หรือที่เรียกว่า ‘เซอร์กิต เบรกเกอร์’ เป็นระยะวลา 30 นาที ซึ่งนับเป็นครั้งแรกในรอบ 11 ปี 4 เดือน นับจากวันที่ 27 ตุลาคม 2551

13. ธุรกิจด้านอสังหาริมทรัพย์

การแพร่ระบาดของโควิด 19 ส่งผลกระทบต่อธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ที่จากเดิมมีปัญหามาตั้งแต่ปลายปี 2562 ทั้งจากมาตรการแทรกแซงของรัฐ ผ่านเกณฑ์ LTV การชะลอตัวของภาคเศรษฐกิจภายในประเทศ รวมถึงนโยบายของรัฐบาลจีนในเรื่องการจำกัดการนำเงินออกนอกประเทศ มีการประเมินว่าภาคอสังหาฯ ในปี 2563 จากเดิมจะขยายตัวเป็นบวก แต่ปีนี้จะกลับมาติดลบประมาณ 10%

14. ธุรกิจสถาบันการเงิน

ภาคธนาคารก็ดูจะมีปัญหาไม่น้อย ตั้งแต่มีการเปลี่ยนถ่ายมาใช้เทคโนโลยีมากขึ้น ลดการทำงานของพนักงานให้น้อยลง จนมาตอนนี้ โควิด 19 ระบาด ตัวเลของแต่ละธนาคารก็ดูน่าเป็นห่วง โดยเฉพาะบรรดาลูกหนี้ของแต่ละธนาคารที่มีการหารือกับธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ที่จะลดปัญหาหนี้ที่ไม่ก่อให้เกิดรายได้ (NPL) โดยธนาคารจะต้องประคับประคองให้ผลการดำเนินงานในปีนี้ยังมีการเติบโต หรือ ลดลงให้น้อยที่สุด เพราะธุรกิจธนาคารเป็นเสาหลักของเศรษฐกิจ และ รายได้หลักของธนาคารยังมาจากรายได้ดอกเบี้ยจากลูกค้า

15. ธุรกิจนำเข้า-ส่งออก

22

ภาพจาก bit.ly/3dkd5zg

สภาผู้ส่งสินค้าทางเรือแห่งประเทศไทย ชี้ ไวรัสโควิด-19และภัยแล้ง ทำตลาดจีนหด คาดฉุดส่งออกไทยทั้งปี -3.3% เรียงจากเดือนกุมภาพันธ์ที่คาดว่าน่าจะได้รับผลกระทบมากสุดที่ -75% เดือนมีนาคมได้รับผลกระทบ -50% และเดือนเมษายนถึงมิถุนายนได้รับผลกระทบ -25% ตามลำดับ จะทำให้การส่งออกของไทยในช่วงไตรมาส 1/63 หดตัวประมาณ -3.6% ไตรมาส 2/63 หดตัวประมาณ -2.91% และครึ่งปีหลัง 63 หดตัวประมาณ -3.3%

16. ธุรกิจโฆษณา

ถ้าวิเคราะห์ตามสมมติฐานสถานการณ์ไวรัสโควิด-19 เริ่มมีสัญญาณที่ดีขึ้นภายในเดือนเมษายน 2020 สัญญาณนี้จะส่งบวกให้อุตสาหกรรมโฆษณาในปีนี้จะติดลบเพียง 4.4% และจะติดลบลงกว่านี้ถ้าสถานการณ์ไวรัสโควิด-19 ยังไม่สามารถควบคุมได้

  • กลุ่มยานยนต์ ใช้งบลดลง 10% หรือคิดเป็นเงินโฆษณาลดลง 260 ล้านบาท
  • กลุ่มอาหารและเครื่องดื่ม ใช้งบลดลง 14% หรือคิดเป็นเงินโฆษณาลดลง 200 ล้านบาท
  • กลุ่มธนาคาร ใช้งบลดลง 6.5% หรือคิดเป็นเงินโฆษณาลดลง 71 ล้านบาท

17. ธุรกิจโรงภาพยนตร์

21

ภาพจาก bit.ly/2weW74D

จากมาตรการป้องการแพร่ระบาดและสั่งปิดโรงหนัง โรงมหรสพ ผับบาร์ สถานบันเทิงต่างๆ ประเมินผลกระทบจากค่ายใหญ่อย่าง SF และ Major ที่จะสูญเสียรายได้มากกว่า 50 ล้านบาท ตั้งแต่ 18-31 มีนาคม ยังไม่นับรวมเรื่องการเลื่อนฉายภาพยนตร์อีกหลายเรื่อง เพราะคำนวณแล้วว่หากฉายในช่วงเวลานี้สุ่มเสี่ยงต่อการขาดทุนมาก สู้ชะลอเวลาออกไปแล้วหาโอกาสในการฉายใหม่น่าจะเป็นทางออกที่ดีกว่า

18. ธุรกิจ SME

รายงานข่าวจากธนาคารพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมแห่งประเทศไทย (ธพว.) หรือ SME D Bank ซึ่งเป็นสถาบันการเงินเฉพาะกิจของรัฐ เปิดเผยว่า ขณะนี้มีลูกค้าเอสเอ็มอีแบงก์ ได้รับผลกระทบจากการแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 แล้ว จำนวน 11,894 ราย คิดเป็นสัดส่วน 10% ของจำนวนลูกหนี้ทั้งหมดของธนาคาร ส่วนภาระหนี้อยู่ที่ 20,469 ล้านบาท คิดเป็นสัดส่วน 20% ของสินเชื่อรวมของธนาคาร (ข้อมูล ณ วันที่ 5 มี.ค.2563) ซึ่งลูกหนี้เหล่านี้ได้เข้าสู่มาตรการ “พัก-ขยาย-เติม” ของธนาคารแล้ว

19. ธุรกิจเช่าซื้อรถยนต์

20

ภาพจาก bit.ly/3bctdAH

บรรดาคนที่มีภาระต้องผ่อนรถกันในช่วงนี้ เมื่อรายได้หดหาย ก็หมายถึงโอกาสในการจ่ายค่าเช่าซื้อที่ล่าช้า จนกลายเป็นภาระของสถาบันการเงินต่างๆ ถึงขนาดที่ต้องมีมาตรการออกมาช่วยเหลือยกตัวอย่าง ธนาคารกรุงศรีอยุธยาที่ให้พักชำระหนี้เช่าซื้อรถยนต์ สูงสุดไม่เกิน 6 เดือน และปรับลดจำนวนเงินผ่อนชำระค่างวด (แล้วแต่กรณี)

หรือ ธนาคารกสิกรไทยที่ให้ปรับลดยอดชำระรายเดือนสูงสุด 50% สูงสุด 12 เดือน และขยายเวลาผ่อนสูงสุด 6 เดือนโดยรวมสัญญาต้องไม่เกิน 7 ปี หรือโตโยต้าลีสซิ่งก็มีโครงการช่วยเหลือลูกค้าโตโยต้า ลีสซิ่งที่ได้รับผลกระทบจากโควิด 19 โดยเงื่อนไขการพิจารณาเป็นไปตามที่บริษัทกำหนด

โดยรวมแล้วมีหลายธุรกิจที่ได้ผลกระทบจากการแพร่ระบาดของโควิด 19 ภาพรวมของเศรษฐกิจในครึ่งปีแรกของปีนี้ จึงยังไม่น่าจะฟื้นตัว และคาดว่าในช่วงครึ่งปีแรกเม็ดเงินจะหายไปจากระบบเศรษฐกิจกว่า 5 แสนล้าน อีกด้านหนึ่งมีข้อมูลจากศูนย์วิจัยกสิกรไทย มองสถานการณ์การแพร่ระบาดของไวรัสCOVID-19 ที่กระจายไปทั่วโลก

รวมทั้งประเทศไทยว่ายังไม่มีสัญญาณว่าสถานการณ์จะคลี่คลายลง โดยมองว่าความเสี่ยงจากการแพร่ระบาดของไวรัส COVID-19 จะลากยาวไปจนถึงครึ่งปีแรก ขณะที่กำลังซื้อของคนในประเทศยังคงอ่อนแรงต่อเนื่อง จากปัจจัยทางด้านเศรษฐกิจ การว่างงานที่เพิ่มขึ้น และภัยแล้ง จะส่งผลให้มูลค่าตลาดค้าปลีกในช่วงครึ่งแรกปี 2563 มีแนวโน้มหดตัวสูงมาก


ผู้อ่านสามารถติดตามข่าวสาร ทุกความเคลื่อนไหวธุรกิจแฟรนไชส์และ SMEs รวดเร็ว รอบด้าน
ติดตามได้ที่ Add LINE id: @thaifranchise

bno3

ต้องการข้อมูลข่าวสาร ต้องการอัพเดทข้อมูลการตลาด หรือแนวทางการทำธุรกิจ ติดตามได้ที่ https://bit.ly/2xeeHKi
รับฟังบทความต่างๆ ผ่านทาง PodCast ไทยแฟรนไชส์เซ็นเตอร์ https://soundcloud.com/thaifranchisecenter

ขอบคุณข้อมูล
https://bit.ly/2w77GuE , https://bit.ly/3b3ZRo7 , https://bit.ly/3dalKUA , https://bit.ly/39ZWizj , https://bit.ly/3928vSw , https://bit.ly/2WmSZ17 , https://bit.ly/2IYmdeO , https://bit.ly/2IZfaTa , https://bit.ly/3b75dir , https://bit.ly/2WsirSS , https://bit.ly/2IZVNcs , https://bit.ly/2IUtyfk , https://bit.ly/38X0BtO , https://bit.ly/3ddBPsE , https://bit.ly/3d51uDQ

อ่านบทความเพิ่มเติมได้ที่ https://bit.ly/3agDmMT

คุณรัตนชัย ม่วงงาม (เปี๊ยก)

เรียนจบจากคณะนิเทศศาสตร์ ทำงานในด้านวารสารมากว่า10ปี สะสมความรู้หลากหลายแนวทั้งด้านการเกษตร สังคม สู่การประยุกต์เป็นอาชีพทั้ง SMEs และแฟรนไชส์รวมถึงแนวทางด้านกลยุทธ์การตลาดต่างๆ การเขียนคืองานที่เราตั้งใจและใจรักมากที่สุด